Wolność i niepodległość jest konieczna dla rozwoju każdego narodu.
- Wincenty Witos, z odezwy do ludności - 3 III 1919 r.
Muzeum jest czynne od wtorku do piątku w godz. 9.00 do 15.30 oraz w sobotę i niedzielę w godz. 10.00 - 15.00.
Muzeum Wincentego Witosa tworzą dwie zagrody: "Stary Dom" i "nowa zagroda". "Stary Dom" jest to dom rodzinny i gospodarstwo rodziców Witosa. Jest to miejsce, gdzie przyszły premier II RP spędził dzieciństwo i młodość. Drugą i główną częścią Muzeum jest "nowa zagroda", gospodarstwo Wincentego Witosa, przez niego wybudowane w latach 1905 - 1914. Uzupełnieniem muzeum jest Kaplica - Grób Witosa, Jego rodziny i Stanisława Mierzwy.
"Stary Dom", zwany jest także "starą zagrodą" z uwagi na to, iż całe gospodarstwo mieściło się pod jednym dachem, liczy sobie obecnie ok.200 lat. Stanowi autentyczny przykład budownictwa wiejskiego podtarnowskiej wsi. Dom ten w części należał do ojca Witosa - Wojciecha. Posiadał on w nim stajenkę przerobioną na izbę i małą sień, w której trzymano krowę. Większa część domu należała do siostry Wojciecha, Marii. Jej część wykupił Wojciech w latach późniejszych. Na parcelii obok domu wybudował też Wojciech Witos stajnię. Po jego śmierci zagroda rodzinna przeszła w ręce syna Andrzeja (brata Wincentego), który ją sprzedał w 1921 roku. Rodzina Witosa przy pomocy działaczy ludowych wykupiła ją w 1971 roku i przeznaczyła na cele muzealne.
Dom ten składa się z sieni, z której na lewo wchodzi się do dużej izby, za którą znajduje się komora. Na prawo z sieni jest mała izba, przerobiona niegdyś ze stajni. W obejściu znajduje się stodoła, jako przybudówka i studnia z żurawiem. W pewnym oddaleniu od domu znajduje się także wolnostojąca stodoła.
Budownictwo "starej zagrody" jest tradycyjne. Konstrukcja ścian węgłowa. Dach kryty słomą, dwuspadowy. Ściany wylepiane gliną wewnątrz i na zewnątrz, bielone, okna sześciodzielne.
W domu zgromadzono szereg przedmiotów i urządzeń gospodarczych używanych na wsi za życia Witosa, które świadczą o poziomie kultury umysłowej i pomysłowości gospodarskiej wierzchosławickich chłopów.
Po utworzeniu Muzeum, niebawem przeprowadzno remont kapitalny "starej zagrody", który zakończono w 1976 r. Z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Witosa powstał plan budowy, wokół rodzinnej zagrody chłopskiego premiera, skansenu podtarnowskiej wsi. W ramach tych zamierzeń, w 1991 r. Towarzystwo doprowadziło do zrekonstruowania wolnostojącej stodoły, będącej niegdyś częścią gospodarstwa Witosów.
Drugą częścią muzeum jest "nowa zagroda" zwana przez mieszkańców Wierzchosławic - "Witosówką". Tutaj Wincenty Witos spędził swoje dorosłe życie. Na początku lat 30 - tych Witos przekazał gospodarstwo swej jedynej córce, Julii Masiowej. Było to w okresie toczącego się "procesu brzeskiego", gdy Witos obawiał się, by w przypadku wyroku skazującego go, nie doszło do utraty wierzchosławickiego gospodarstwa. Po śmierci Julii, gospodarstwo przejęła jej córka, wnuczka Witosa - Joanna Steindel.
Nowa zagroda położona jest po wschodniej stronie drogi prowadzącej z Wojnicza przez Wierzchosławice do Radłowa, w pobliżu skrzyżowania tej drogi z drogą do przysiółka Dwudniaki. Oddalona jest o ok.0.5 km od domu rodzinnego i wybudowana została na gruncie stanowiącym własność żony Witosa. Gospodarstwo Witosa znajduje się na działce o powierzchni 0,24 ha, do której przylega bezpośrednio ogród. Zabudowania stanowią przykład typowej zagrody tego regionu, wielobudynkowej, z charaktyrystycznym rozplanowaniem budynków na działce siedliskowej. W skład gospodarstwa wchodzą:
Całość zabudowy tworzy czworokąt foremny. Zabudowania mieszkalno - gospodarcze ujęte są ogrodzeniem drewnianym (sztachetowym), wydzielającym tę część od ogrodu i sadu. Gospodarstwo otoczone jest ogrodzeniem siatkowym.
Budynki w zagrodzie Witosa są drewniane, konstrukcji zrębowej, w części oszalowane zewnętrznie. Dachy budynków są dwuspodawe, wszystkie kryte dachówką.
Dom jest dwutraktowy, z sienią na osi środkowej, przechodnią. Po obu stronach sieni znajdują się po dwie izby. Budynek o cechach regionalnych budownictwa ludowego z pocz.XX wieku, powszechnie występującego w okolicznych wioskach.
W domu zorganizowano najważniejsze ekspozycje, które jak w całym muzeum mają charakter stały. Ich nabardziej charakterystyczną cechą jest to, iż ukazują autentyczne wnętrza domu Witosa i jego rodziny. Zachowano oryginalny wygląd i wyposażenie pokoju Witosa, który służył mu zarazem za gabinet wójta, prezesa Stronnictwa Ludowego i premiera Polski. Tak więc eksponowane jest autentyczne umeblowanie tego pokoju wraz z oryginalnymi dokumentami, rzeczami osobistymi i pamiątkami historycznymi jak np. Orderem Orła Białego, Wielką Gwiazdą Rumuńska czy Krzyżem Grunwaldu I Klasy. Natomiast pośród dokumentów Witosa zobaczyć można poszport dyplomatyczny, legitymację poselską, kennkarty z czasów wojny czy rękopis wstępu do pamiętników. Eksponowane obrazy przedstawiają gospodarza tego obiektu w różnych okresach jego życia, z których na uwagę zasługuje portret Witosa pędzla Zbigniewa Pronaszki. Szereg darów dla Witosa od chłopów z całej Polski w postaci laurek, makatek, ozdobnych talerzy upiększa ten wyjątkowy w swojej treści i wyrazie, gabinet. Wśród tych darów chłopskich serc szczególnie wyróżnia się jeden. Mianowicie jest to makieta "Orła Białego", gdzie wizerunek orła wykonany został z szypuł gęsich piór.
Zachowano także w stanie autentycznym z lat trzydziestych pokój córki Witosa - Julii. przez wiele lat bowiem córka Julia mieszkała ze swą rodziną u ojca.
Na szczególną uwagę zasługują dokumenty związane z okresem II wojny światowej, kiedy to córka Witosa została zaaresztowana przez Niemców w odwecie za jego potajemne wywiezienie przez AK i BCh z aresztu domowego z Wierzchosławic z zamiarem przewiezienia do Londynu. Są to: legitymacja obozu koncentracyjnego w Belsen-Bergen i numer więzienny z tegoż obozu.
Kolejne ekspozycje w domu mieszkalnym przedstawiają życie codzienne tej rodziny z kuchnią i wyposażeniem w sprzęty domowego gospodarstwa.
Życie i działalność Witosa przedstawia oddzielna wystawa, która została zorganizowana w budynku byłej stajni. Jest to wystawa fotograficzna, zawierająca najważniejsze fotografie z życia Witosa. Całość uzupełniają portrety Witosa, St. Mierzwy, projekty tablic pamiątkowych znajdujących się w Warszawie, w Wierzchosławicach. Jest to zarazem miejsce, gdzie odbywają sie spotkania ludowe czy wygłaszane są prelekcje dla odwiedzających muzeum wycieczek.
Oryginalny charakter zachowała także tzw "duża stodoła". W jej wnętrzu pokazano narzędzia i sprzęty rolnicze, przy pomocy których prowadził Witos swoje 16 - morgowe gospodarstwo. Gospodarstwo Witosa jest przykładem funkcjonowania jeszcze na wsi galicyjskiej pozostałosci schyłkowej epoki feudalizmu z jednej strony i rozpoczynanie się powolnego wnikania na tę wieś wyrobów postępu technicznego. Te zmiany doskonale przedstawia gospodarstwo Witosa, gdzie z jednej strony są dawne narzędzia rolnicze jak pług w części drewniany czy drewniany młynek do czyszczenia zboża, a obok młocarnia na kierat czy żarna kieratowe.
Natomiast w stodole-spichlerzu, zwanej również "małą stodołą" zorganizowana została stała wystawa sztandarów ludowych. Eksponowane są sztandary ze wszystkich okresów organizacyjnych polskiego ruchu ludowego.
Wystawę otwiera sztandar Polskiego Stronnictwa Ludowego "Piast", zarazem najstarszy sztandar ze zbiorów Muzeum. Kolejne sztandary do sztandary Stronnictwa Ludowego, które powstawały w latach 1931 - 1939 r. Następnie eksponowane są sztandary Polskiego Stronnictwa Ludowego z lat 1945 - 1949. Tę ekspozycję zamykają sztandary PSl na Uchodźtwie, reprezentowane przez sztandary PSL z Holandii. Sztandarom towarzyszy wystawa fotograficzna, obrazująca historię prezentowanych obiektów.
Zagroda Witosa przetrwała do dzisiejszych czasów bez większych zmian, ulegając drobnym adaptacjom na cele muzealne. Jedynie budynek byłej stajni, z uwagi na duży stopień zniszczenia został zrekonstrowany i nastepnie zaadaptowany na potrzeby administracyjne muzeum. W latach 1995 - 1997 cały zespół, pięciu budynków zagrody W. Witosa, został poddany profesjonalnemy konserwatorskiemu remontowi, który przywrócił pierwotny wygląd budynków oraz zapewnił ich dobrą kondycję techniczną na następne lata. Konsekwentnie do tej zasady przywrócono autentyczny wygląd domu mieszkalnego, sytujac altankę - werandę w miejscu pierwotnym. Przeprowadzony remont pozwoli na na dalsze funkcjonowanie Muzeum przez wiele lat.
Muzeum ponadto posiada specjalistyczne archiwum historyczne oraz bibliotekę, z którego korzystają zarówno studenci jak i naukowcy. Na bazie archiwum Muzeum Witosa powstają prace naukowe, magisterskie i doktoranckie. W swej działalności współpracuje głównie z Towarzystwem Przyjaciół Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach. Muzeum jest wydawcą biografii St. Mierzwy, pióra Aliny Fitowej z Uniwersytetu Jagielloońskiego w Krakowie.
Poza własną placówką Muzeum prowadzi działalność wystawienniczą, korzystając z sal wystawowych Muzeum Okręgowego w Tarnowie i innych. I tak w 100 - lecie powstania zorganizowanego ruchu ludowego w Muzeum Etnograficznym (oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie) zorganizowano dwie wystawy: "100 lat polskiego ruchu ludowego 1895 - 1995" i "Wieś polska w filatelistyce", a także wystawę: "Z dziejów polskiego ruchu ludowego" w Muzeum Etnograficznym w Krakowie. W 1999 r. W Muzeum Okręgowym, w 60.rocznicę wybuchu II wojny światowej urządzono wystawę "Witos a wojna". W roku następnym - 2000, w 70 rocznicę powstania Rządu Obrony Narodowej - wystawę "Witos - premier Rządu Obrony Narodowej".
Uzupełnieniem Muzeum jest miesce wiecznego spoczynku Witosa, jego rodzina oraz Stanisława Mierzwy, wykonawcy testamentu Witosa i kontynuatora jego idei. Witos i jego najbliżsi spoczywają w Kaplicy, wybudowanej w czasie II wojny, ok. 1943 r. W Kaplicy znajduje się ciekawy zbiór szarf z wieńców pogrzebowych, pochodzących jeszcze z czasów pogrzebu Witosa - z 1945 r.
Muzeum jest miejscem coraz częściej odwiedzanym przez wycieczki i osoby indywidualne z całej Polski a także z zagranicy. Do Wierzchosławic przyjezdżają politycy, kolejni polscy premierzy, marszałkowie Sejmu i Senatu, posłowie, członkowie Polskiego Stronnictwa Ludowego, a nade wszystko, ci którzy pragną zobaczyć jak żył i pracował premier II Rzeczypospolitej - rodem z Wierzchosławic.