W rękach naszych znajdują się znowu losy nasze i przyszłość nasza, od nas zależy jak się urządzimy.
- Wincenty Witos, z odezwy do chłopów - 1945r.
Święto Zesłania Ducha Świętego od pradawnych czasów towarzyszyło tradycji ludności wiejskiej. Zielone Świątki czyli święto pierwotnie związane z przedchrześcijańskimi obchodami święta wiosny z siłą drzew, zielonych gałęzi i wszelkiej płodności. Jest świętem ruchomym obchodzonym w maju lub w czerwcu. Obecnie jest to potoczna nazwa święta kościelnego Zesłania Ducha Świętego. Jak wyglądało dawniej to święto?
Uroczyście celebrowane dni były prawdziwym świętem chłopów. Wszystkie domostwa i podwórza przyozdabiano gałązkami brzozy, jesionu czy świerka. Wysypywano na ziemię zielony tatarak, świerczynę i kwiaty. Wielkie święto wiejskie wieńczyły procesje wokół pól z obrazami Matki Boskiej, którym towarzyszyły śpiewy.
Jednoczące się w marcu 1931 r. ugrupowania ludowe, włączyły do wspólnej tradycji Święto Ludowe, a Kongres uchwalił, że święto całego Ruchu Ludowego będzie obchodzone w dzień Zielonych Świątek. Przyjęto również w kanon symboli czterolistną koniczynę atrybut szczęścia i nadziei oraz zielony sztandar. Pierwsze obchody Święta Ludowego w 1904 r. przypadły na 110. rocznicę Racławic. Tłumy zebranych w podniosłej atmosferze wspólnie śpiewały pieśni patriotyczne i gromadziły się na uroczystych wiecach. Wspólnie świętowano pod sztandarem Żywią i bronią. Hasło to wzmacniało poczucie godności i potrzebę walki z niesprawiedliwościami społecznymi.
Obraz Święta Ludowego odtąd malowały powiewające sztandary w zielonych barwach, zielona koniczyna w klapie odzienia, tradycyjne stroje ludowe i uroczysta atmosfera. Dla chłopów to dzień szczególny głębokie odniesienie do tradycji. Czas świętowania, ale i przypomnienia o trudnej walce o lepsze jutro.
W latach 30-tych Święto Ludowe staje się dniem wzmożonej walki politycznej. Liczne manifestacje i wiece gromadzą tysiące chłopów. Najbardziej masowy przebieg miało Święto Ludowe w 1937 r. Był to okres ogromnych napięć społecznych i narastającego buntu mas chłopskich. Święto stało się próbną mobilizacją i przeglądem siły wsi przed planowanymi na sierpień strajkami chłopskimi.
KALENDARIUM
Narastający kryzys był odczuwany przez całe społeczeństwo. W przemyśle ogłoszono ponad trzy tysiące upadłości. Na wsiach buntowali się chłopi, od których poborcy skarbowi egzekwowali coraz wyższe podatki przy pomocy policji, która rozpędzała też protesty i zgromadzenia. Od 1932 Stronnictwo Ludowe zainicjowało nową formę zbiorowych wystąpień STRAJKI CHŁOPSKIE:
LUTY
powiat limanowski: protest przeciwko wysokim opłatom targowym
MARZEC
powiat Dąbrowa Tarnowska KWIECIEŃ Łowicz bojkot targu Kasina Wielka pod Limanową: próba rozwiązania przez policję zebrania SL, 2 chłopów zginęło, kilku odniosło rany.
MAJ
Kozodrza, powiat ropczycki: starcie między wsią a poborcą podatkowym, obrona chłopów przed interwencją policji rozszerzyła się na obszar kilku powiatów. Przez dwa tygodnie trwało chłopskie pogotowie.
CZERWIEC
Lubla Jadów, powiat radzymiński: starcie przy okazji strajku rolnego chłopi siłą przeciwstawili się policji, broniąc uczestników wystąpień przed aresztowaniem. Policja użyła broni, 3 chłopów zginęło, kilku odniosło rany, wielu aresztowano.
Łapanów powiat bocheński: w czasie zakazanego przez władze obchodu Święta Ludowego policja zaatakowała pochód chłopski. Od kuł policyjnych zginęło 4 chłopów i wielu zostało rannych. Wzburzony tłum dotarł jednak na miejsce wiecu do Łapanowa. Na rękach niesiono ciała zabitych i rannych. Zaatakowano posterunek policji.
W czasie wojny nie zarzucono tradycji Święta Ludowego. Obchodzono je tam gdzie pozwalały na to warunki przeważnie w lasach i obozowiskach partyzanckich. Organizatorami byli żołnierze Batalionów Chłopskich i kobiety z LZK (Ludowego Związku Kobiet). Wspólne śpiewy podczas konspiracyjnych obchodów łączyły walczących o lepsze jutro.